Nie można opowiedzieć historii Będzina z pominięciem opowieści o żydowskiej społeczności miasta, która przed II wojną światową stanowiła blisko połowę wszystkich mieszkańców.
Żydzi będzińscy współtworzyli Będzin, jego historię, kulturę, architekturę i specyficzny klimat. W mieście nazywanym Jerozolimą Zagłębia działały liczne, żydowskie partie polityczne, organizacje kulturalne, kluby sportowe, prasa żydowska. Żydzi byli sąsiadami naszych dziadków i pradziadków, kolegami z podwórka, partnerami w interesach. Brali żywy udział w życiu publicznym i kulturalnych miasta. Dzisiaj pozostały po nich miejsca pamięci, książki, przedmioty obrzędowe … i cmentarze.
W 2021 roku Muzeum Zagłębia w Będzinie otrzymało grant przyznany przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie na realizację zadania: „Cmentarz żydowski na Górze Zamkowej w Będzinie – cenny zabytek wielokulturowej przeszłości miasta”.
Celem projektu jest przedstawienie walorów kulturowych, jakie posiada cmentarz przy ulicy Podzamcze, będący unikalnym zabytkiem dziedzictwa żydowskiego w mieście. Cmentarze stanowią znakomite źródło informacji o przeszłości lokalnych społeczności żydowskich. Są to zarówno informacje o poszczególnych zmarłych, jak i pokazujące szersze zjawiska dotyczące całej wspólnoty: wierzenia religijne, hierarchię wartości, gusty artystyczne czy też poziom wykształcenia. Ze względu na zapisanie inskrypcji nagrobnych w języku hebrajskim ich treść jest dzisiejszym mieszkańcom Będzina zupełnie nieznana.
W ramach projektu dr hab. Anna Michałowska – Mycielska, pracownik Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, historyk, hebraistka, przetłumaczyła treść inskrypcji nagrobnych z cmentarza na Górze Zamkowej na język polski oraz sporządziła wykaz osób pochowanych na cmentarzu wraz z danymi osobowymi, takim jak imię, nazwisko, imię ojca, data śmierci. Powstała wystawa planszowa prezentująca cmentarz na Górze Zamkowej – jego historię, specyfikę, typowe motywy zdobnicze oraz teksty inskrypcji wybranych nagrobków.
Wystawa prezentowana będzie w Pałacu Mieroszewskich – siedzibie Muzeum Zagłębia od stycznia do czerwca 2022 r. Następnie zostanie użyczona do innych zainteresowanych muzeów i instytucji. Prezentacji wystawy w Pałacu Mieroszewskich towarzyszyć będą dwa wykłady: dr hab. Anny Michałowskiej – Mycielskiej - „Inskrypcje na cmentarzu żydowskim w Będzinie” i dra hab. Dariusza Rozmusa - „Motywy zdobnicze na nagrobkach z Góry Zamkowej”. Wykłady zaplanowano w Pałacu Mieroszewskich na 14.01.22. na godz. 10.00. W związku z niepewną sytuacją epidemiczną termin wykładu może zostać zmieniony o czym Muzeum Zagłębia poinformuje na swojej stronie internetowej.
Projekt stanowi formę upamiętnienia Żydów będzińskich, przez kilka wieków tworzących wielokulturową historię miasta. Wpisuje się też w szerszą politykę prowadzoną przez Muzeum Zagłębia, mającą na celu ochronę zabytków żydowskiej kultury materialnej w Będzinie - jednym z obiektów Muzeum Zagłębia jest Dom modlitwy „Mizrachi” - oraz popularyzację wiedzy o historii i kulturze Żydów zagłębiowskich.
Już dzisiaj serdecznie zapraszamy do zwiedzania wystawy i udziału w wykładach.
